Esasy faktlar
2015-nji we 2050-nji ýyllar aralygynda dünýä ilatynyň 60 ýyldan gowrak paýy 12% -den 22% -e çenli iki esse artar.
2020-nji ýyla çenli 60 we ondan uly adamlaryň sany 5 ýaşdan kiçi çagalardan köp bolar.
2050-nji ýylda garry adamlaryň 80% pes we orta girdejili ýurtlarda ýaşar.
Ilatyň garramagy tizligi öňküsinden has çalt.
Healthshli ýurtlar saglyk we sosial ulgamlaryň bu demografiki üýtgeşiklikden peýdalanmaga taýýardygyny üpjün etmek üçin uly kynçylyklar bilen ýüzbe-ýüz bolýarlar.
Gysgaça syn
Bütin dünýäde adamlar has uzak ýaşaýarlar. Häzirki wagtda köp adam altmyşynjy we ondan soňky ýaşamaga garaşyp biler. Dünýädäki her bir ýurtda ulularyň ululygynda we ilatdaky paýy artýar.
2030-njy ýyla çenli dünýäde 6 adamdan 1-i 60 ýa-da ondan uly bolar. Bu döwürde 60 we ondan ýokary ýaşly ilatyň paýy 2020-nji ýylda 1 milliarddan 1,4 milliard artar. 2050-nji ýyla çenli dünýäde 60 we ondan uly adamlaryň ilaty iki esse artar (2,1 milliard). 80 we ondan uly ýaşly adamlaryň sanynyň 2020-nji ýyldan 2050-nji ýyla çenli üç esse artyp, 426 milliona ýetmegine garaşylýar.
Populationurduň ilatynyň garry ýaşlara paýlanyşynyň bu üýtgemegi ýokary girdejili ýurtlarda başlasa-da (mysal üçin Japanaponiýada ilatyň 30% -i eýýäm 60 ýaşdan geçdi), häzirki wagtda orta we orta iň uly özgerişleri başdan geçirýän girdeji ýurtlary. 2050-nji ýyla çenli dünýä ilatynyň 60 ýaşdan üçden iki bölegi pes we orta girdejili ýurtlarda ýaşar.
Garrylyk düşündirildi
Biologiki derejede, garrylyk wagtyň geçmegi bilen dürli molekulýar we öýjükli zeperleriň ýygnanmagynyň täsirinden emele gelýär. Bu, fiziki we akyl mümkinçilikleriniň kem-kemden peselmegine, kesel we ahyrky ölüm howpunyň ýokarlanmagyna getirýär. Bu üýtgeşmeler ne çyzykly, ne-de yzygiderli bolup, diňe adamyň ýyllardaky ýaşy bilen baglanyşyklydyr. Garrylyk döwründe görülýän dürlilik tötänleýin däldir. Biologiki üýtgemelerden başga-da, garrylyk köplenç pensiýa çykmak, has amatly jaýa göçmek we dostlaryňyzyň we hyzmatdaşlaryňyzyň ölümi ýaly beýleki durmuş geçişleri bilen baglanyşyklydyr.
Garrylyk bilen baglanyşykly umumy saglyk ýagdaýlary
Garrylyk döwründe adaty ýagdaýlar eşidiş ukybynyň peselmegi, katarakt we refraktiw ýalňyşlyklar, arka we boýun agyrylary we osteoartrit, dowamly obstruktiw öýken keseli, süýji keseli, depressiýa we demans ýaly zatlary öz içine alýar. Adamlar ýaşy ulaldygyça, şol bir wagtyň özünde birnäçe şertleri başdan geçirýärler.
Garrylyk, köplenç geriatriki sindromlar diýlip atlandyrylýan birnäçe çylşyrymly saglyk ýagdaýynyň döremegi bilen häsiýetlendirilýär. Olar köplenç birnäçe esasy faktorlaryň netijesidir we gowşaklygy, peşew çykmazlygy, ýykylmagy, delirium we basyş ýaralaryny öz içine alýar.
Sagdyn garramaga täsir edýän faktorlar
Uzak ömür diňe bir garry adamlar we olaryň maşgalalary üçin däl, eýsem tutuş jemgyýetler üçin mümkinçilikler getirýär. Goşmaça ýyllar geljekki bilim, täze karýera ýa-da uzak wagtlap äsgerilmeýän hyjuw ýaly täze işleri amala aşyrmaga mümkinçilik berýär. Garry adamlar maşgalalaryna we jemgyýetlerine köp tarapdan goşant goşýarlar. Şeýle-de bolsa, bu mümkinçilikleriň we goşantlaryň derejesi bir faktora baglydyr: saglyk.
Subutnamalar, goşmaça saglyk ýagdaýynyň gowudygyny görkezip, saglykdaky durmuşyň paýynyň hemişe üýtgemän galandygyny görkezýär. Adamlar bu goşmaça ömrüni saglyk ýagdaýynda başdan geçirip bilseler we goldaw şertlerinde ýaşaýan bolsalar, gymmatly zatlaryny etmek ukyby ýaş adamyňkydan azajyk tapawutlanar. Bu goşmaça ýyllarda fiziki we akyl ukybynyň peselmegi agdyklyk edýän bolsa, garry adamlar we jemgyýet üçin täsirleri has negatiwdir.
Garry adamlaryň saglygyndaky käbir üýtgeşiklikler genetiki bolsa-da, köpüsi adamlaryň fiziki we jemgyýetçilik gurşawyna, şol sanda öýlerine, goňşularyna we jemgyýetlerine, jyns, etnik ýa-da sosial-ykdysady ýagdaýy ýaly şahsy aýratynlyklaryna baglydyr. Adamlaryň çagalar ýaly ýaşaýan şertleri, ýa-da düwünçegiň ösmegi ýaly - şahsy aýratynlyklary bilen utgaşyp, olaryň ýaşyna uzak möhletli täsir edýär.
Fiziki we jemgyýetçilik gurşawy saglyga gönüden-göni ýa-da mümkinçiliklere, kararlara we saglyk häsiýetine täsir edýän päsgelçilikler ýa-da höwesler arkaly täsir edip biler. Ömrüň dowamynda sagdyn gylyk-häsiýetleri saklamak, esasanam deňagramly iýmitlenmek, yzygiderli bedenterbiýe bilen meşgullanmak we temmäki ulanmakdan saklanmak, bularyň hemmesi ýokanç däl keselleriň töwekgelçiligini azaltmaga, fiziki we akyl ukyplaryny ýokarlandyrmaga we ideg garaşlylygyny gijikdirmäge kömek edýär.
Goldaw berýän fiziki we jemgyýetçilik gurşawy, adamlara ýitgilerine garamazdan, özleri üçin möhüm zatlary etmäge mümkinçilik berýär. Ygtybarly we elýeterli jemgyýetçilik binalarynyň we ulaglaryň, gezelenç etmek aňsat ýerleriň bolmagy goldaw şertleriniň mysalydyr. Garrylyga jemgyýetçilik-saglyk täsirini ösdürmekde diňe garrylyk bilen baglanyşykly ýitgileri gowulaşdyrýan şahsy we daşky gurşaw çemeleşmelerini däl, eýsem dikelişi, uýgunlaşmagy we psihososial ösüşi güýçlendirip biljek çemeleşmeleri hem göz öňünde tutmak möhümdir.
Ilatyň garramagyna garşy kynçylyklar
Adaty bir garry adam ýok. Takmynan 80 ýaşly çagalaryň 30 ýaşlylara meňzeş fiziki we akyl mümkinçilikleri bar. Beýleki adamlar has kiçi ýaşlarda mümkinçilikleriň ep-esli azalmagyny başdan geçirýärler. Jemgyýetiň saglygyna giňişleýin jogap, garry adamlaryň tejribeleriniň we zerurlyklarynyň bu giň toplumyny çözmeli.
Garrylyk döwründe görülýän dürlilik tötänleýin däldir. Adamlaryň fiziki we jemgyýetçilik gurşawlaryndan we bu gurşawyň mümkinçiliklerine we saglyk häsiýetlerine täsiri netijesinde ýüze çykýar. Daşky gurşawymyz bilen gatnaşygymyz, dünýä inen maşgalamyz, jynsymyz we milletimiz ýaly şahsy aýratynlyklar bilen örtülendir we saglykdaky deňsizlige sebäp bolýar.
Garry adamlar köplenç ejiz ýa-da garaşly we jemgyýet üçin agyr ýük hasaplanýar. Jemgyýetçilik saglygy goraýyş işgärleri we umuman jemgyýet, diskriminasiýa sebäp bolup biljek we syýasatyň işlenip düzülmegine we garry adamlaryň sagdyn garramagy başdan geçirýän mümkinçiliklerine täsir edip biljek bu we beýleki ýaş garaýyşlaryny çözmeli.
Globallaşma, tehnologiki ösüşler (mysal üçin ulag we aragatnaşykda), şäherleşme, göç we jyns kadalarynyň üýtgemegi garry adamlaryň durmuşyna göni we gytaklaýyn täsir edýär. Jemgyýetiň saglygyna jogap, häzirki we çaklanylýan tendensiýalary we çarçuwaly syýasatlary göz öňünde tutmalydyr.
BSGG jogap
Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasy 2021–2030-njy ýyllarda sagdyn garrylygyň onýyllygyny yglan etdi we durmuşa geçirilmegine BSGG-dan haýyş etdi. Sagdyn garramagyň onýyllygy, hökümetleriň, raýat jemgyýetiniň, halkara guramalarynyň, hünärmenleriň, akademiýanyň, habar beriş serişdeleriniň we hususy pudagyň uzak we sagdyn durmuşda ýaşamak üçin 10 ýyllap dowam eden bilelikdäki, katalitik we bilelikdäki hereketini birleşdirýän global hyzmatdaşlykdyr.
Onýyllyk BSGG-nyň Global Strategiýasy we Hereket meýilnamasy we Birleşen Milletler Guramasynyň Madridiň Garrylyk boýunça Halkara Hereket meýilnamasyna esaslanýar we Birleşen Milletler Guramasynyň Durnukly ösüş we Durnukly ösüş maksatlary baradaky 2030-njy gün tertibiniň durmuşa geçirilmegini goldaýar.
Sagdyn garramagyň onýyllygy (2021–2030) dört ugurda köpçülikleýin hereket etmek arkaly saglykdaky deňsizlikleri azaltmaga we garry adamlaryň, olaryň maşgalalarynyň we jemgyýetleriniň durmuşyny gowulaşdyrmaga synanyşýar: ýaş we ýaşa bolan garaýşymyzy, duýgylarymyzy we hereketlerimizi üýtgetmek; jemgyýetleri garry adamlaryň ukyplaryny ösdürýän usullar bilen ösdürmek; adamlara gönükdirilen toplumlaýyn ideg we garry adamlara jogap berýän ilkinji saglyk hyzmatlaryny bermek; we zerur bolan garry adamlara ýokary hilli uzak möhletli ideg mümkinçiligini bermek.
Iş wagty: Noýabr-24-2021
